सिद्धपोखरीको इतिहास र कलाकृतिहरु



भक्तपुरमा थुप्रै थरीका साना ठुला पोखरीहरु छन। यी पोखरीको आ-आफ्नै विशेषता रहेका छन। र यनीहरु विभिन्न काल खण्डमा बनेका हुन। भक्तपुरमा रहेका यी थुप्रै पोखरी मध्य सिध्दपोखरी एक प्रचिन पोखरी हो। 

 भिडियोको रुपमा हेर्न तल क्लिक गर्नुहोला 
https://youtu.be/w-VITlxfw0Y

 यश पोखरीको निर्माण कहिले भयो भन्नी यकीनका साथ भन्न सकिँदैन। यो पोखरीलाई त: पुखु पनि भनिन्छ। त को अर्थ ठूलो र पुखु भनेको पोखरी हो। यसको आसपास अरु ३ पोखरी पनि रहेका छन। रानी पुखु, न:पुखु र भाज्या पुखु। यी तीन मध्य यो ठूलो पोखरी भएकाले यसलाई त: पुखु भनेको हो। याहाको किम्दन्तिको अनुसार भाज्या पुखु र त: पुखु दिदी बहिनीले एक रातमा बनाएका हुन। तर यसको त्यति प्रमाण भने रहेको छैन। 
 भाज्या पुखु
यश दहको बारे एउटा किम्दन्ती रहेको छ। एक शक्तिसालि तान्त्रिकले ठिमीको केटीलाई बिबाह गरेको थियो। उनीहरू सिद्धपोखरी गुम्न गएछ्न। तान्त्रिकलाई थाहा थियो त्याहा सर्प अजिङ्गरहरू छ्न र बेलाबेलामा त्यसले दु:ख दीने गरेका छ्न। यहि मैका छोपी तान्त्रिक आफ्नो श्रीमतीसङ्ग त्याहा गुम्न गयो। उनीहरु त्याहा घुम्न जादा सर्पहरुलाइ देख्यो र त्यसले सर्पहरुलाइ दुख देकोले तिनीहरुले फेरि दु:ख नदिउन भन्ने हेतुले उसले सजाय दीने ठान्यो र राजाबाट पनि अाज्ञा पाई उ ती खराब मन्सतिती भएका अजिङ्गरलाई त्याहाबाट लखेट्ने भने पोखरीमा पुग्यो। 
पोखरीमा पुगि उसले आफ्नो श्रीमतीलाई मन्त्रयुक्त चामल दिदै भने,"म अजिङ्गर बन्छु। मैले यी सर्पहरुलाइ मारे पछि यो चामलले मलाई हान्नु अनि म आफ्नै रुपमा आइ पुग्छु।" यति भने पछि उस्को श्रीमतीले हुन्छ भनिन। र तान्त्रिक ठूलो  अजिङ्गर बनि पोखरीमा पस्यो। तर उस्को श्रीमतीले ठूलो अजिङ्गरदेखि त्यो चामल त्यही भुइमा फ्याली त्याहाबाट भागिन। जब अजिङ्गर रुपि तान्त्रिकले सर्पलाइ मारी मानव रुपमा आउनको लागि श्रीमती तिर गयो तर त्याहा श्रीमती नदेखी उसले ध्यान दृस्टीले हेर्दा उनी डराएर आफ्नो माइती ठिमी गएको देख्यो। त्यस दिनदेखी जो कोहि थिमिका मान्छे सिद्धपोखरीमा आउन्छ त्यसलाई खाने गर्दछ। 
यो अजिङ्गर रुपि तान्त्रिकको कथा बिस्केट जात्राको अनुश्रुतिमा पनि पाइन्छ। त्यस कारण यो मन्दिर बिस्का जति नै प्राचीन देखिन्छ।

भिडियोको रुपमा हेर्न तल क्लिक गर्नुहोला 
https://youtu.be/w-VITlxfw0Y

यो पोखरीको सक्कल नाम इन्द्र दह हो। यहाको अभिलेखमा इन्द्रदहमा इन्द्रदेवले पानी जम्मा गरि चीनदेखि रगिन माछाहरु ल्याइ श्रीङ्गारेको कुरा लेखिएको छ। यस कुराले ७ औ सताब्दीसम्म यो पोखरीलाइ लान्छ। तर त्यही रहेको एक अभिलेख यो भन्दा प्राचीन देखिन्छ। तर यो अभिलेख पढ्न सकिँदैन। यहाँको यो अभिलेख पुरानो भएर अक्षरहरू पढ्न मिल्दैन।
अभिलेख
यस्तै यहाँ रहेको प्रसिद्ध बराह मुर्तिलाई लाैंसिह वाङ्देलले इ.सा.को ५ औ सताब्दिमा राखेका छन भने पुरुशोत्त्म लोचन श्रेष्ठले भने इ.सा.को अन्तिम ४औ देखि ५औको पहिलो सताब्दी बनेको बताउँछन्। तर पछिल्लो समयमा भने त्याहा रहेको गणेशको मूर्तिलाई पनि निक्कै प्रचिन मानिएको छ। यश मूर्तिलाई त्याहा रहेको बराह मुर्ती भन्दा प्राचीन मानिएको छ। २ स्रो ३ स्रो सताब्दिको मानिएको गणेश मुर्तीको अलावा सुर्य, भिमसेन तथा बिष्णुका मुर्ति रहेका छन। यहि सिद्धपोखरीको चन्द्र सुर्यको मुर्ती भक्तपुर कला संग्रहालयकमा राखिएको छ। यो पोखरीको पश्चिमी तर्फ उमा महेश्वर, लक्ष्मि नारायणको मुर्ती रहेको छ। यसमा रहेको पेटीमा पनि ने.स.३६४को अनग मल्लदेव अभिलेख रहेको छ। आर्को अभिलेख ने.स.को यस्तै आर्को भिम्सेन थापाको अभिलेखमा यो पोखरीको वरिपरि पर्खाल लगाएको कुरा पनि परेको छ। यो पोखरीको उत्तर पट्टी रहेको पाटिलाई गुहेशोरी भनिन्छ। यसमा पनि लिच्छविकालिन बुद्ध मुर्ती तथा माहाकालको मुर्ति रहेको छ। यश पोखरीको वरिपरि थुप्रै साना साना प्रस्तरको तिरणहरु देखिन्छ्न। यसको अलावा यश पोखरीमा थुप्रै अरु कलाकृती रहेका छन। र यश क्षत्र एतिहासिक दृस्ठिले महत्त्वपूर्ण रहेको छ भने यहाँ अरु थुप्रै कलाकृती रहेका छ्न।



भिडियोको रुपमा हेर्न तल क्लिक गर्नुहोला 
https://youtu.be/w-VITlxfw0Y

LIKE SHARE AND SUBSCRIBE**

 **NOTE: All the media in this video are taken from the source of internet. So, all the credits goes to their respective creators.


REFERENCES: 
1.https://www.google.com/search?q=siddha+pokhari+bhaktapur+nepal&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjquZuCysrhAhUM5o8KHc--DCgQ_AUIDigB&biw=1366&bih=625
2.Shrestha lochan puroshottam.https://www.google.com/search?q=siddha+pokhari+bhaktapur+nepal&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjquZuCysrhAhUM5o8KHc--DCgQ_AUIDigB&biw=1366&bih=https://www.google.com/search?q=siddha+pokhari+bhaktapur+nepal&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjquZuCysrhAhUM5o8KHc--DCgQ_AUIDigB&biw=1366&bih=625https://www.google.com/search?q=siddha+pokhari+bhaktapur+nepal&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjquZuCysrhAhUM5o8KHc--DCgQ_AUIDigB&biw=1366&bih=625
2. Shrestha lochan puroshottam.2050B.S. Shiddhapokhari ek atishaik bishlan
3.https://pushupatinath.blogspot.com/2019/04/blog-post_5.html
4.shrestha puroshottam. guha, guhalek avam anya sampada.2073
5.Pradhan Khedarnath. bhaktapurko biketjatra ra yesko prag tishaik mathwoo. Ancient Nepal. Archaeology department of Nepal
6.https://pushupatinath.blogspot.com/20...
7.https://www.youtube.com/watch?v=Vv5n4Bzfe_c

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

हलेसी महादेवको उत्पति र इतिहास I History of Halesi Mahadev I Ancient Nepal

Image
सन्तान नहुनेलाई सन्तान दिने, दुःखीको कल्याण गर्ने तथा दुःख नष्ट गर्ने खोटाङ जिल्लामा रहेको हलेसी महादेव मन्दिर एक प्रमुख तीर्थस्थल रहेको छ। रामनवमी, बाला चतुर्थी, तिज र शिवरात्रीमा मेला लाग्ने यस तीर्थस्थल नेपालमा मात्र नभई भारत, भुटान तथा अन्य देशहरूमा पनि चर्चित रहेको छ। भिरालो तथा खोलानाला को बीचमा अवस्थित यस हलेसी महादेवको गुफा समुद्री तहबाट ३१०० माथि देखि ४७०० फिटको उचाइमा रहेको छ। पढ्न अल्छी लाग्छ भने, भिडियोको रुपमा हेर्न तल क्लिक गर्नुहोस  हलेसी महादेव को उत्पत्ति बारे कुरा गर्ने हो भने यसको उल्लेख पुराणहरुमा पाउन सकिन्छ। पौराणिककालमा वृकासुर नाम गरेको राक्षसले दिव्य बाह्र हजार वर्षसम्म तपस्या गरी महादेवबाट जसको टाउकोमा हात राखु त्यो भस्म होस भन्ने वरदान पायो। पार्वतीलाई आफ्नो बनाउन खोजी महादेवलाई नै भष्म गर्न महादेवलाइ लखट्न थाल्यो। महादेव दुधकोशी बाटो उकालो चढी सुन्दर हलेसीको थुम्कोमा आफ्नो त्रिशुलले एक लामो ठाडो गुफा बनाई भित्र छिरी बस्नु भयो। आफ्ना बसाहा, नाग तथा अन्य गणहरुलाई राक्षेस आएमा बाजा बजाई संकेत दिनु भनी त्यहाँबाट अर्को प्वालबाट निस्कि अर्को गुफामा...
Read more

के हो बिक्रम सम्बत? कसले चलायो बिक्रम सम्बत | About Bikram Sambat | Ancient Nepal

Image
नेपालले मान्दै आएको राष्ट्रिय संम्वत विक्रम  १२ महिना तथा सुर्यलाइ प्रमुख मानी चल्ने गर्दछ।  यस सम्बत हाल नेपालको राष्ट्रिय सम्बतको रुपमा चल्दै आइरहेको छ। यसको उद्गम स्थल कतिले भारत पनि भनेका छन् भने कतिले नेपाल नै भन्छन्। पढ्न अल्छी लाग्छ भने, भिडियोको रुपमा हेर्न तल क्लिक गर्नुहोस   नाम बिक्रम भएका कारण यसको स्थापना भारतका राजा विक्रमादित्यले गरिएको मानिन्छ। यद्यपि कोहीले  चन्द्रगुप्तले नै आफ्नो नाम विक्रमादित्य राखी उनिले नै यो सम्बत चलेको मानिन्छ। तर यथार्थमा भारतीय राजाले यो सम्बन्ध सुरु गरेको नभई नेपालको आफ्नै मौलिक सम्वत्को रुपमा रहेको छ। जसरी नेपाल संवत् नेपालको आफ्नै मौलिक सम्वत् हो यसरी नै विक्रम संम्वत पनि नेपालको आफ्नै मौलिक संम्वत हो। सर्वप्रथम हामी विक्रम संम्वतलाई बुझौ। विसं शक संवत् भन्दा १३५ वर्षअगाडि तथा नेपाल संवत् भन्दा ९३६ वर्षअगाडि र इस्वी सम्बत भन्दा ५६ बर्ष ८ महिना १५ दिन अगाडि रहेको छ। यो सूर्यको गतिअनुसार चल्दछ र यसको तिथिमिति यसै  अनुसार मिलेको छ। जसको कारण एक वर्षमा ३६५ दिन रहेको छ भने उत्तरआम्नाय तथा दक्षिणआम्नाय पन...
Read more

कसरी सुरु भयो स्वस्थानी कथा? orgin of swasthani katha | Ancient Nepal

Image
  आजबाट श्रीस्वस्थानी ब्रतकथा सुरु भएको छ। पुष शुक्ल पूर्णिमादेखि माघ शुक्ल पूर्णिमा, एक महिनासम्म यो व्रत लिने गरिन्छ। यस व्रत विधिमा माधवनारायणको पूजा गरिन्छ भने नेपालीहरुले स्वस्थानीको व्रत कथा सुन्ने गर्दछन्। यो स्वस्थानी कथा कहाँबाट उत्पत्ति भयो भन्ने कुरामा अझै पनि थुप्रै मत रहेका छन्। तर स्वस्थानी कथा भने नेपालमै उत्पत्ति भएकोमा दुई मत छैन। स्वस्थानीको उल्लेख अरु कुनै वेद पुराण तथा अन्य कुनै वैदीक साहित्यमा नभएका कारण यो यहीको स्थानीय कथाको रुपमा चिनिएको छ।  सबैभन्दा पुरानो प्रती बि.स १६२९ को संस्कृत भाषाको स्वस्थानी भेटिएको छ। यद्यपि यो भन्दा केही पुराना हस्तलेखित ग्रन्थमा पनि यस्को उल्लेख परेको छ तर पुष्टि भने भएको छैन।  श्री स्वस्थानीको थुप्रै प्रती सन् १९७० को दशकमा भेटिएको थियो। सन् १९७५ देखि २० वर्षसम्म नेपालमा रहेका थुप्रै प्राचीन हस्तलिखित ग्रन्थहरू नेपाल र जर्मन सरकार मिलेर सबैलाई डिजिटलाइजेसन गरिएको थियो। उक्त समूहमा जर्मन सरकारले स्वस्थानीका थुप्रै प्रतिहरु भेटिएको उल्लेख गरिएको थियो। उक्त समयमा जम्मा जम्मी ६२० वटाजति पन्नाहरु रहेको बताइएको थियो। तर आजसम...
Read more