सम्पदाको नाम परिवर्तन ठिक कि बेठिक

 

बिस्का कि बिस्केट, पाँच तल्ले कि न्यातापोल, तः पुखु कि सिध्दपाेखरी, आघम छे कि देबताको घर, यस्ता प्राचीन नामहरु समयसङै परिवर्तन भएका छन। पहिले पहिले यश ठाउँमा मल्ल राज्य थियो र आजको काठमाडौ उपत्यकालाई नेपाल मण्ड्ल भनेन्थो। र तत्कालीन समयमा नेवारी भाषा बोल्लिन्थो अनि त्यही नेवारी शब्दमा त्यस समयमा बनेका विभिन्न सम्पादका नाम त्यसै बेलाको भाषमा राखियो। तर अहिले यश नेपालमण्डल नेवार मात्रै नभएर अरु थुप्रै जाती र बहुभाषिक व्यक्तिहरु बस्छन। त्यसैले यस्ता प्राचीन सस्मारकका नामहरु आफ्नै भासा अनुसार परिवर्तन गरिए। तर यस्ता सम्पदाको नाम परिवर्तन गरि भन्नू ठिक हो त!
न्यातापोल

नेपालीको इतिहासमा पहिले गोपाल, महिषपाल, सोम, लिच्छवि, गुप्त, मल्ल र शाहा बंशले शाशन गरेको देखिन्छ। गोपाल, महिषपाल र किरातको समय इतिहास भने स्पष्ट छैन तर किरातकालको केही उल्लेख भने लिच्छविलिन अभिलेखमा पाइन्छ। किरातकालमा किराँती भाषा बोलिन्थो भने लिच्छविकालमा संस्कृत तथा मल्लकालमा नेवारी र संस्कृत दुबै बोलीन्थो र शाहाकालमा नेपाली। किरातकालमा माखोपृङ, सुङा, कोलिग्राम, खाेपिङ जस्ता शब्द प्रयोग भएको त्यस समयमा किरात भाषाबाटै त्यस ठाउँको नाम राखिएको थियोे भन्ने स्पष्ट हुन्छ। यसरी नै लिच्छविकालमा यी नामहरु परिवर्तन भै माखाेपृंसतलद्रङ्ग, खोपृङगामद्रङ्ग, कोलिग्रामद्रङ्ग अादि भए भने मध्यकालमा भने यस्ता नामहरु खोप, कान्तिपुर, भक्तग्राम, आदि भए। यो कुराबाट के भन्न खोजीएको हो भने अहिले सुन्दै आएका नामहरु अहिले नै बनेको नभइ निकै पहिलेदेखि क्रमिक रुपमा बन्दै आएका हुन। उदाहरणको लागि भक्तपुरलाई लिउ: किरातकालमा खोपृङ् भएको यशलाई लिच्छविकालमा खाेपृङ्ग्राम तथा भक्तग्राम भनेयो। पुर्ब मध्यकालमा खोप तथा भक्तग्रामको भातगाउ भनियो र उत्तर मध्यकालमा यहि शब्द भक्तपतनबाट भादगाउँ हुँदै भक्तपुर बन्न गयो। यसरी बनेको यश शब्दलाई अब हामिले भक्तपुर भन्न छ्डेर खोप भन्न मिल्दैन कि यस्को सबै भन्दा पुरानो नाम खाेपृङ् भन्नू पर्यो। तर यसरी सबै चिजको प्राचीन नाम भन्न सकिँदैन।

 यस्तै बिस्केट भन्नू हुदैन बिस्का भन्नू पर्छ भन्ने व्यक्ति पनि थुप्रै छ्न यदि यस्को प्राचीन नाम नै भन्ने हो भने बिस्का यस्को प्राचीन नाम नभइ मध्यकालमा बनेको नाम हो। किरातकाल वा पुर्ब लिच्छविकालमा यो जात्रालाई बिश्व केतु वा बिश्व धोजा भनिन्थो जुन अपभ्रमश भैइ बिस्का वा बिस्केट भएको हो। र यस्ता जात्रा र सम्पदाहरु नेवाको मात्र नभई सम्पुर्ण नेपालीको हो। उक्त सम्पदाहरु नेवारले बनाएको नभइ नेपालीले भनाएको हो। त्यस मध्यकालिन नेपालमा नेवार रहन्थे मतलब पूरा नेपालको प्रतिनिधित्व गरेर बस्थे। ती सबै नेपाली थे र यहि सम्पदाहरु नेपालिको हो। त्यसै कारणले नेपाल सरकारले आफ्नो राष्ट्रिय लिपिको रुपमा रन्जना लिपिलाइ आफ्नो राष्ट्रिय लिपिको रुपमा सयुक्त राष्ट्र सघ (UNO)मा पेश गरि आफ्नो राष्ट्रिय लिपिको रुपमा घोषण गरेको छ। 
त्यसैले अहिले चली आएका नामहरु भन्दा केही फरक पर्दैन तर यस्ता प्राचीन नामहरु पनि बिर्सनु हुँदैन।
रन्जना लिपि
REFERENCE:
1. Shrestha.purushottam.2069.sukuldhoka, lu bihar ra dolakha bhimshen
2. Vajracharya.dhanavajra.1977.licchavikalin avhilek
3. Shrestha.purushottam.2054.bhaktapur nagarko namakaran
4.https://pushupatinath.blogspot.com/2019/04/blog-post_5.html?m=1



!-- Go to www.addthis.com/dashboard to customize your tools -->

Comments

  1. UnknownApril 15, 2019 at 9:56 PM

    samaye anusar yo post jaslae lekhaeko ho usko pani haam change hunu parxa??? Bhinsen Thapa pani lai pani kina bhinsen thapa bhanu.. Boston Tomson bhanan ma.. prachin naam nabirsam samaye anusar ko naam rakhidida kehi farak pardaina haina ??

    ReplyDelete
    Replies
    1. Ancient NepalApril 15, 2019 at 9:58 PM

      Thank you for your feedback.
      Hami just ye sampada haru newa ko matra na vayi sampurna nepali haru ko ho mero hoina hamro vannus vanni matra chanxau. 🤘

      Delete

Post a Comment

Popular posts from this blog

हलेसी महादेवको उत्पति र इतिहास I History of Halesi Mahadev I Ancient Nepal

Image
सन्तान नहुनेलाई सन्तान दिने, दुःखीको कल्याण गर्ने तथा दुःख नष्ट गर्ने खोटाङ जिल्लामा रहेको हलेसी महादेव मन्दिर एक प्रमुख तीर्थस्थल रहेको छ। रामनवमी, बाला चतुर्थी, तिज र शिवरात्रीमा मेला लाग्ने यस तीर्थस्थल नेपालमा मात्र नभई भारत, भुटान तथा अन्य देशहरूमा पनि चर्चित रहेको छ। भिरालो तथा खोलानाला को बीचमा अवस्थित यस हलेसी महादेवको गुफा समुद्री तहबाट ३१०० माथि देखि ४७०० फिटको उचाइमा रहेको छ। पढ्न अल्छी लाग्छ भने, भिडियोको रुपमा हेर्न तल क्लिक गर्नुहोस  हलेसी महादेव को उत्पत्ति बारे कुरा गर्ने हो भने यसको उल्लेख पुराणहरुमा पाउन सकिन्छ। पौराणिककालमा वृकासुर नाम गरेको राक्षसले दिव्य बाह्र हजार वर्षसम्म तपस्या गरी महादेवबाट जसको टाउकोमा हात राखु त्यो भस्म होस भन्ने वरदान पायो। पार्वतीलाई आफ्नो बनाउन खोजी महादेवलाई नै भष्म गर्न महादेवलाइ लखट्न थाल्यो। महादेव दुधकोशी बाटो उकालो चढी सुन्दर हलेसीको थुम्कोमा आफ्नो त्रिशुलले एक लामो ठाडो गुफा बनाई भित्र छिरी बस्नु भयो। आफ्ना बसाहा, नाग तथा अन्य गणहरुलाई राक्षेस आएमा बाजा बजाई संकेत दिनु भनी त्यहाँबाट अर्को प्वालबाट निस्कि अर्को गुफामा...
Read more

के हो बिक्रम सम्बत? कसले चलायो बिक्रम सम्बत | About Bikram Sambat | Ancient Nepal

Image
नेपालले मान्दै आएको राष्ट्रिय संम्वत विक्रम  १२ महिना तथा सुर्यलाइ प्रमुख मानी चल्ने गर्दछ।  यस सम्बत हाल नेपालको राष्ट्रिय सम्बतको रुपमा चल्दै आइरहेको छ। यसको उद्गम स्थल कतिले भारत पनि भनेका छन् भने कतिले नेपाल नै भन्छन्। पढ्न अल्छी लाग्छ भने, भिडियोको रुपमा हेर्न तल क्लिक गर्नुहोस   नाम बिक्रम भएका कारण यसको स्थापना भारतका राजा विक्रमादित्यले गरिएको मानिन्छ। यद्यपि कोहीले  चन्द्रगुप्तले नै आफ्नो नाम विक्रमादित्य राखी उनिले नै यो सम्बत चलेको मानिन्छ। तर यथार्थमा भारतीय राजाले यो सम्बन्ध सुरु गरेको नभई नेपालको आफ्नै मौलिक सम्वत्को रुपमा रहेको छ। जसरी नेपाल संवत् नेपालको आफ्नै मौलिक सम्वत् हो यसरी नै विक्रम संम्वत पनि नेपालको आफ्नै मौलिक संम्वत हो। सर्वप्रथम हामी विक्रम संम्वतलाई बुझौ। विसं शक संवत् भन्दा १३५ वर्षअगाडि तथा नेपाल संवत् भन्दा ९३६ वर्षअगाडि र इस्वी सम्बत भन्दा ५६ बर्ष ८ महिना १५ दिन अगाडि रहेको छ। यो सूर्यको गतिअनुसार चल्दछ र यसको तिथिमिति यसै  अनुसार मिलेको छ। जसको कारण एक वर्षमा ३६५ दिन रहेको छ भने उत्तरआम्नाय तथा दक्षिणआम्नाय पन...
Read more

कसरी सुरु भयो स्वस्थानी कथा? orgin of swasthani katha | Ancient Nepal

Image
  आजबाट श्रीस्वस्थानी ब्रतकथा सुरु भएको छ। पुष शुक्ल पूर्णिमादेखि माघ शुक्ल पूर्णिमा, एक महिनासम्म यो व्रत लिने गरिन्छ। यस व्रत विधिमा माधवनारायणको पूजा गरिन्छ भने नेपालीहरुले स्वस्थानीको व्रत कथा सुन्ने गर्दछन्। यो स्वस्थानी कथा कहाँबाट उत्पत्ति भयो भन्ने कुरामा अझै पनि थुप्रै मत रहेका छन्। तर स्वस्थानी कथा भने नेपालमै उत्पत्ति भएकोमा दुई मत छैन। स्वस्थानीको उल्लेख अरु कुनै वेद पुराण तथा अन्य कुनै वैदीक साहित्यमा नभएका कारण यो यहीको स्थानीय कथाको रुपमा चिनिएको छ।  सबैभन्दा पुरानो प्रती बि.स १६२९ को संस्कृत भाषाको स्वस्थानी भेटिएको छ। यद्यपि यो भन्दा केही पुराना हस्तलेखित ग्रन्थमा पनि यस्को उल्लेख परेको छ तर पुष्टि भने भएको छैन।  श्री स्वस्थानीको थुप्रै प्रती सन् १९७० को दशकमा भेटिएको थियो। सन् १९७५ देखि २० वर्षसम्म नेपालमा रहेका थुप्रै प्राचीन हस्तलिखित ग्रन्थहरू नेपाल र जर्मन सरकार मिलेर सबैलाई डिजिटलाइजेसन गरिएको थियो। उक्त समूहमा जर्मन सरकारले स्वस्थानीका थुप्रै प्रतिहरु भेटिएको उल्लेख गरिएको थियो। उक्त समयमा जम्मा जम्मी ६२० वटाजति पन्नाहरु रहेको बताइएको थियो। तर आजसम...
Read more